Afgelopen zaterdagmiddag stond mijn buurvrouw ineens voor de deur. Vervaarlijk zwaaiend met haar laptop. ,,Mijn cursor blijft hangen en ik word gek!” Nu weet ik weinig van computers, maar kopjes thee zetten voor mensen die overstuur zijn kan ik wel. Dus liet ik haar binnen en zette de waterkoker aan. Tierend begon ze haar relaas, wild gebarend en overal op klikkend. Het water kookte nog niet, of er begon haar iets te dagen. ,,Laatst had ik dit ook en toen heeft een ict-medewerker iets veranderd in de instellingen. Wacht…”
Lang verhaal kort: twee minuten later had ze zelf het probleem opgelost waar ze thuis een uur tegenaan had zitten hikken. Opgelucht verliet ze mijn huis onder veel dankbetuigingen. Ik had alleen niks gedaan, niet eens echt geluisterd. Zelf heb ik dit ook wel eens. Dan ren ik het kantoor van een collega binnen en nog voor ik klaar ben met praten, krijg ik een ingeving. ,,Oh! Laat maar!”
Robots
Psychologen hebben veel onderzoek gedaan om dit ‘zelfuitleg-effect’ te verklaren. Zo vroeg Amerikaanse psycholoog Tania Lombrozo aan mensen om te kijken naar plaatjes van robots. Sommige robots hoorden bij een verzonnen robotgemeenschap de Glorps, anderen heetten Drents. Aan de studenten de taak om te ontdekken wat het verschil was tussen Glorps en Drents. Wat opviel was dat de Drents meestal rond waren en Glorps vaak vierkant. Maar niet altijd, dus die uitleg klopte niet. Mensen die het verschil hardop moesten uitleggen, ontdekten een meer subtiel verschil. Glorps hebben altijd puntige pootjes en Drents platte.
Van nature hebben we een voorkeur voor makkelijke oplossingen die meestal wel kloppen. Maar onze wereld is vaak wat rommeliger en heeft uitzonderingen. Soms is er ook niet één makkelijke verklaring, maar moeten we het zoeken in meerdere oorzaken. Wanneer je het probleem hardop uitlegt ga je ingewikkeldere alternatieven bekijken, meent Lombrozo. Je hebt geen nieuwe informatie nodig, maar herschikt de kennis die je al hebt.
Een bekend fenomeen bij it-programmeurs. Zij zien soms een bug in hun code over het hoofd. Leggen ze hun code uit aan een voorwerp, zoals een rubber eendje, dan ontdekken ze het probleem ineens. ‘Rubber ducking’, noemen ze dit. Handig. Vooral als er geen gewillige buurvrouw klaarstaat om te luisteren.
