Je zit in de bioscoop en de film is nog maar een halfuur bezig, maar je ergert je kapot. Het verhaal is onzinnig en de acteurs belabberd. Wat nu? Je kunt weggaan, maar je hebt wel elf euro aan een filmticket besteed. Zonde.
Helemaal niet zonde, vond psycholoog en denkfouten-expert Amos Tversky. Hij liet rustig zijn vrouw achter in de bioscoop als het verhaal hem niet beviel. Goed, zijn geld kreeg hij er niet mee terug, maar hij wilde niet óók nog zijn kostbare tijd verspillen.
Bang voor verlies
We zijn bang voor verlies, zo ontdekte Tversky, en stoppen daarom een hoop geld, tijd, energie en liefde in hopeloze projecten. Stoppen zou beter zijn, maar dan verlies je alles wat je erin hebt gestopt. Misschien wordt het beter als je er nóg wat meer in investeert? Sunk cost fallacy heet deze denkfout plechtig, ofwel verzonken kosten. Beruchte voorbeelden zijn bodemloze geldputten als de Joint Strike Fighter-vliegtuigen of de Betuwelijn.
Opgeven is voor verliezers. We laten daarom miskopen ruimte innemen in de kast, blijven jaren stug doorwerken in een baan die maar niet beter wordt en proberen onze uitgedoofde relatie brandend te houden met nóg een kind. Een verstandig mens zou stoppen. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.
Werkhol
Mooi gezegd, maar doen is een tweede. Ik probeer deze denkfout te voorkomen, maar het blijft lastig. Wanneer is het tijd is om een boek weg te leggen of een serie niet af te kijken? Onlangs zegde ik mijn werkplek op, omdat ik er niet graag ben. Ik dacht dat een nieuwe bureaustoel vast zou helpen. Of wat plantjes. Een prikbord, printer, lampen, kast. Van alles sleepte ik naar mijn werkhol, maar het werkgenot bleef weg. Verzonken kosten, besloot ik. Of had ik er toch nog wat van kunnen maken? Misschien toch nog een nieuw rolgordijn kopen? Het bleef knagen.
Ik probeer deze denkfout te voorkomen, maar het blijft lastig
Net als de Noord-Zuidlijn in Amsterdam: jarenlang was de aanleg van dit metrospoor het mikpunt van spot. Een oneindig, onaf project waar telkens meer kosten mee gemoeid waren. Maar nu hij af is en volop in gebruik, zijn alle investeringen ineens geen verzonken kosten meer. Echte winnaars geven dus soms wel op en soms ook niet. Maar wat wijsheid is, blijkt vaak pas achteraf.
Deze column verscheen eerder in AD
