In het vorige seizoen van Heel Holland Bakt gaf meesterbakker Robèrt van Beckhoven een kandidaat de tip dat zij moest ‘voelen’ wanneer een deeg goed genoeg gekneed was. Tja, daar heb je als beginner vrij weinig aan. Van Beckhoven lijkt over een soort magisch zesde zintuig te beschikken dat hem feilloos vertelt wanneer deegjes tevreden zullen rijzen en slagroom zich zonder tegensputteren laat opspuiten.
Van Beckhoven lijkt over een soort magisch zesde zintuig te beschikken dat hem feilloos vertelt wanneer deegjes tevreden zullen rijzen
Drie factoren
Toch is dit niet zo magisch. Wil je ook een expert worden in je werk, zoals Van Beckhoven, dan zijn er drie factoren van belang, meent onderzoekspsycholoog Gary A. Klein:
1. Een voorspelbare omgeving
2. Directe feedback
3. Veel oefening
Bakken is best voorspelbaar. Het is niet zo dat eieren de ene keer zo hard als beton zijn en dat botercrème ineens drie uur geklopt moet worden. Ook zie je meteen wat de gevolgen zijn van je handelen, waardoor je goed kan bijsturen. Te lang in de oven is verbrande taart. Aha. En als je net als Van Beckhoven duizenden uren hebt gedraaid, ben je waarschijnlijk ook een expert geworden.
Niet-pluis-gevoel
Veel beroepen spelen zich af in zo’n voorspelbare omgeving met onmiddellijke feedback, en daar kun je dan ook echte experts vinden, die werken met hun onderbuikgevoel. Denk aan dokters die een niet-pluis-gevoel hebben over een patiënt, kunstcritici die gewoonweg wéten dat een schilderij een replica is en brandweermannen die vóelen dat het tijd is om een brandend gebouw te verlaten.
Maar hoe zit dat dan met dat voelen? Waarom kunnen experts niet benoemen wat ze weten? Waarom zei Van Beckhoven niet gewoon: je moet kneden tot de klontjes eruit zijn en de kleur wat lichtgelig is geworden en het deeg niet meer rafelig is? (Of zoiets. Ik ben geen meesterbakker, mensen.)
Het klinkt bizar, maar de meeste experts weten waarschijnlijk helemaal niet hoé ze iets weten. Zo werken onze hersenen nou eenmaal, een groot deel van de informatie die we binnenkrijgen verwerken we onbewust. Dat we ‘zomaar’ met goede antwoorden komen verklaart Klein met zijn ‘recognition-primed decision-model’ (RPDM): onbewust merkt de expert iets op (rafelig deeg) dat hem herinnert aan een eerdere ervaring. Hierna neemt hij een bewuste beslissing (nog maar wat verder kneden).
Het klinkt bizar, maar de meeste experts weten waarschijnlijk helemaal niet hoé ze iets weten
Natuurlijk zijn experts bewonderenswaardig, maar niet omdat ze een onverklaarbare gave hebben. Ze hebben gewoon erg veel nuttige herinneringen.
