Wat doet een gedragspsycholoog?
Mensen maken elke dag duizenden keuzes. Maar hoe doen ze dat precies? Hoe maken ze beslissingen en wat kun je doen om mensen te helpen tot andere keuzes te komen? Als gedragspsycholoog breng je gedrag in kaart en kijk je hoe je ander gedrag kan stimuleren.
Ik hou me bezig met klimaatvraagstukken als:
- Hoe verleiden we mensen om hun tuinen te vergroenen?
- Wat kunnen we doen om het mensen met energiearmoede makkelijk te maken om hun huis te isoleren?
- Hoe maken we een collectief zonne-energieplan aantrekkelijk voor bedrijven?
- Wat kunnen onze medewerkers doen om klimaatadaptatie een stevige plek in beleid te geven?
- Hoe voorkom je weerstand bij het realiseren van windturbines?
Factoren die gedrag beïnvloeden
Als gedragspsycholoog kijk ik naar talloze factoren die ‘normaal’ gedrag beïnvloeden:
- Sociale en culturele omgeving
- Fysieke omgeving
- Bewuste denkprocessen
- Onbewuste denkprocessen
- Emoties en waarden
- Economische factoren
- Risico-inschatting
- Etc.
Stappen in een veranderproces
Gedrag veranderen is geen trucje. Een interventie die goed werkte in situatie A hoeft niet per se goed te werken bij B. Gelukkig maar, dat zou ons als mensheid erg kwetsbaar maken. Er zijn talloze factoren die ons gedrag bepalen en die spelen allemaal in meer of mindere mate mee. De kunst is om in elke situatie belangrijke drempels en kansen op te sporen.
Dit proces verloopt ongeveer volgens deze vier stappen (al lopen in werkelijkheid de stappen vaak door elkaar heen):
- Probleemanalyse: wat is het gedrag dat je wil veranderen? Je doet eventueel een voormeting en stelt een doelgedrag op.
- Onderzoek: wat doen mensen nu en waarom? Wat weten we uit de literatuur? Welk gedragsmodel past bij deze casus. Kennen we andere interventies uit de praktijk?
- Ontwikkelen interventie: wat zou helpen drempels uit de weg te halen, wat geeft mensen handvatten of motivatie om aan de slag te gaan? Het liefst stel je een pakket van maatregelen op.
- Uitvoeren en bijstellen: je voert maatregelen uit en meet of het gewenste effect bereikt wordt. Vervolgens stel je weer bij en ga je zonodig weer naar de probleemanalyse.
Gedragsmodellen
Er zijn wel honderd gedragsmodellen die gedrag verklaren, drempels opsporen en en knoppen bieden om aan te draaien. Voorbeelden van modellen die ik gebruik in mijn werk zijn:
- Dual process theory van Daniel Kahneman en Amos Tversky (hierover schreef ik ook een boek)
- Nudges van Richard Thaler
- 7 Principles of Persuasion van Robert Cialdini
- CASI van de Rijksoverheid
- Tiny Habits Theory van B.J. Fogg
- COM-B van Michie et al.
- EAST van Behavioural Insights Team
Cognitive biases of 'denkfouten'
Een speciale plek in mijn werk (en hart) heeft de Dual process theory van Daniel Kahneman en Amos Tversky. Deze theorie verklaart waarom mensen niet altijd even rationeel zijn, en dat deze cognitieve dwalingen bovendien behoorlijk voorspelbaar zijn.
Er zijn honderden van dit soort cognitive biases ofwel ‘denkfouten’ gevonden. De Nederlandse vertaling is een beetje ongelukkig, omdat deze denkprocessen niet per se ‘fout’ zijn en soms nuttig zijn.
Voorbeelden van denkfouten:
Vormen van gedragsinterventies
Omdat gedrag op allerlei soorten vlakken wordt beïnvloed, kun je op allerlei manieren ingrijpen. Interventies zijn er dan ook in alle soorten en maten. Je kan denken aan:
- Een communicatiecampagne in de vorm van posters, folders, informatie op een website of een social media-actie
- Een fysieke verandering in de omgeving, zoals borden, stickers of lijnen
- Diensten zoals coaches of hulploketten
- Kennisuitwisselingplatforms of -bijeenkomsten
- Burgerparticipatietrajecten
- Subsidies, belasting, gratis middelen
- Beleidsaanpassingen
