In de tijd dat ik solliciteerde voor mijn eerste baan had ik een geluksjasje. Het was een zwart linnen colbertje, met wat eigenwijze kleurenvlakken in donkergroen. Het hielp me vlekkeloos door alle eerste sollicitatiegesprekken heen. Vervolgens had ik alleen geen ‘lucky outfit’ voor het tweede gesprek, dus daar moest ik de beoogde baan vaak afgeven aan iemand met meer ervaring.
Natuurlijk weet ik wel dat mijn jasje echt geen magische krachten heeft. Maar solliciteren is nou eenmaal een situatie waar we geen grip op hebben. En juist op dat soort momenten zoeken we naar manieren om de controle te herpakken en neigen we naar bijgeloof.
Bijgeloof is eigenlijk niets meer of minder dan een patroon zien waar het niet is. Dit wordt apofenie genoemd: we koppelen willekeurige gegevens aan elkaar en denken dat er een betekenis achter schuilt . Zelfs duiven hebben hier weleens last van, liet gedragsonderzoeker B.F. Skinner zien in een klassiek experiment in 1948. Hij hield de dieren in een klein hokje en gaf ze elke twintig seconden een beetje voer. Niks van wat de hongerige duiven deden had invloed op wanneer ze voer kregen.
Toch probeerden de dieren te ontdekken waarom ze juist op dat moment voer kregen. Oftewel: wat het patroon was. Flapten ze toevallig net met hun vleugels, dan bleven ze flapperen, omdat ze dachten dat dat ervoor zou zorgen dat ze meer voer zouden krijgen. De ander draaide rondjes, de volgende schudde zijn kopje.
Een klein beetje bijgeloof vijzelt ons zelfvertrouwen op
Driekwart van Skinners duiven ontwikkelde zo’n vorm van bijgeloof. Ze hadden een link gelegd tussen gedrag en een uitkomst, terwijl er helemaal geen verband was. Wij mensen zijn geen haar beter als het gaat om situaties waarin we weinig controle hebben. Als ik afklop op ongelakt hout, voorkom ik dat er slechte dingen gebeuren en een plaatje van de heilige Christoffel in mijn auto zorgt dat ik veilig op mijn bestemming aankom.
Helemaal niks mis mee, een klein beetje bijgeloof vijzelt ons zelfvertrouwen op. Denk aan het verhaal van Dumbo, het olifantje dat gewoon zelf kon vliegen, maar een veertje nodig had om er ook echt in te geloven. Maar mocht je nou toch eens je gelukspen kwijtraken of niet meer in je sollicitatiejasje passen, weet dan dat deze objecten niet nodig zijn om te presteren. Je kan meer dan je denkt, als je er maar in gelooft.
